Η αρχαία Αμβρακία 19:37

Σημαντική αρχαία πόλη του νοτιώτατου τμήματος της Ηπειρωτικής Θεσπρωτίδος, επί του ποταμού Αράχθου, αποικία των Κορινθίων που εξεδίωξαν τους εντόπιους Δρύοπες...

---

...Ιδρυτής της πόλεως φέρεται ο Γόργος, υιός του τυράννου της Κορίνθου Κυψέλου, ενώ κατά μία άλλη άποψη έλαβε το όνομά της από τον υιό του Θεσπρωτού Λυκάωνος ή του Ηρακλείδη Δεξαμενού, τον Άμβρακα, πριν την κατάληψή της από τους Κορίνθιους κατά τον 7ο αιώνα. Κατά μία άλλη εκδοχή, επώνυμη της πόλεως υπήρξε η θυγατέρα του βασιλέως των Δρυόπων και υιού του Θεού Απόλλωνος Μελανέως ή θυγατέρα του Φόρβαντος, υιού του Ηλίου.

Στην θέση της σημερινής μητροπόλεως Άρτας, υπήρχε Ναός του Θεού Ασκληπιού, στην θέση των «Αγίων Πάντων» Ναός της Θεάς Αφροδίτης και στη θέση του σημερινού «Κάστρου» Ναός της Θεάς Αθηνάς, αναφέρεται δε και ναός της Θεάς Αρτέμιδος «Ηγεμόνης» και του Θεού Απόλλωνος. Οι Κορίνθιοι Αμβρακιώτες ανέπτυξαν πανελλήνιες σχέσεις και βοήθησαν κατά τα Μηδικά αρχικώς με 7 πλοία και εν συνεχεία με 500 οπλίτες στη Μάχη των Πλαταιών που παρατάχθηκαν απέναντι στους Σάκες. Αρχικώς κυβερνήθηκαν κατά τα Κορινθιακά πρότυπα από «τυράννους», όμως πολύ γρήγορα πέρασαν στη Δημοκρατία.

Κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο συμμάχησαν με τους Λακεδαιμονίους, αλλά οι 3.000 οπλίτες της ηττήθησαν τον χειμώνα του 426 στη Μάχη των Όλπων από τους εχθρούς τους Ακαρνάνες που βοηθούσαν οι Αθηναίοι και κατεστράφη από τον στρατηγό Δημοσθένη. Αργότερα, συμμάχησαν με τους Αθηναίους για να προστατευθούν από τους Μακεδόνες του Φιλίππου, αλλά μάταια, αφού η πόλη τους κατελήφθη το έτος 338, λίγο πριν τη Μάχη της Χαιρωνείας. Μετά το θάνατο του Φιλίππου οι Αμβρακιώτες εξεδίωξαν τους Μακεδόνες, αλλά τους κατέλαβε αργότερα ο υιός του Κασσάνδρου Αλέξανδρος, ο οποίος παρεχώρησε την πόλη ως δώρο στον Πύρρο. Ο τελευταίος την κατέστησε πρωτεύουσα, αντί της παλαιάς Πασσαρώνος και την ελάμπρυνε με εντυπωσιακά δημόσια κτίρια, ανάμεσα στα οποία και το περίφημο «Πύρρειον Ανάκτορον» και 2 Θέατρα.

Η πόλη, αριθμούσα περί τους 100.000 κατοίκους, γνώρισε μεγάλη αίγλη μέχρι τον 2ο π.χ.χ. αιώνα. Μετά την λεηλασία της από τον Ρωμαίο ύπατο Μάρκο Φούλβιο Νοβελίορ (189), την κατάληψή της υπό των Αιτωλών και την επανακατάληψή της και νέα λεηλασία της υπό του ανθυπάτου Λεύκιου Καλπουρνίου Πείσωνος, άρχισε να παρακμάζει και μεγάλο μέρος των κατοίκων μετακόμισε εν τέλει επί Οκταβιανού (30) στη νεοϊδρυθείσα Νικόπολη. Τον 2ο μ.χ.χ. αιώνα (170), ο περιηγητής Παυσανίας την περιγράφει ως έρημη.

Μικρό θέατρο του 4ου αιώνος το οποίο βρισκόταν στο κέντρο της πόλεως. Είχε κατασκευασθεί επάνω σε θεμέλια αρχαίων λουτρών με τεχνική επίχωση για την υποστήριξη του κοίλου.