Χατζημιχάλης Νταλιάνης

Ένας από τους σημαντικότερους αγωνιστές του 1821 στην Ήπειρο, ήταν ο Χατζημιχάλης Νταλιάνης. Ο ήρωας από το Δελβινάκι του οποίου το πραγματικό όνομα ήταν Μιχάλης, ταξίδεψε στους Άγιους Τόπους και βαπτίστηκε Χατζής στον Ιορδάνη ποταμό...

---

...Σπούδασε στην Ιταλία και στη συνέχεια ασχολήθηκε με το καπνεμπόριο. Από πολύ νωρίς μυήθηκε στη Φιλική εταιρία και με το ξέσπασμα της επανάστασης με δικά του χρήματα κατάφερε να δημιουργήσει σώμα ιππικού. 

Το Μάρτιο του 1826 αφού ναύλωσε τρία καράβια με 800 εθελοντές, ξεκίνησε με προορισμό τη Βηρυτό, για να συναντήσει τον Λιβανέζο εμίρη Μπασίρ και να διαπραγματευτεί μαζί του τη συμβολή στην επανάσταση. Όταν όμως έφτασε εκεί διαπίστωσε ότι ο εμίρης είχε αλλάξει άποψη και αρνήθηκε να συμφωνήσει μαζί του. 

Επιστρέφοντας στην Ελλάδα ανασυγκρότησε το ιππικό του σώμα και πραγματοποίησε επιδρομές εναντίον του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο. Από εκεί ο Νταλιάνης και οι άντρες του πέρασαν στη Στερεά Ελλάδα για να βοηθήσουν τον Καραϊσκάκη στη μάχη του Φαλήρου, όπου όμως παρά τη μαχητικότητα που τους διέκρινε δεν κατόρθωσαν να πάρουν το επιθυμητό αποτέλεσμα. 

Ενώ στην ηπειρωτική χώρα ο αγώνας εξελισσόταν χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες, στην Κρήτη οι Φιλικοί δεν μπορούσαν να προσφέρουν ουσιαστική βοήθεια. Οι Τούρκοι είχαν ταμπουρωθεί στα κάστρα και δεν μπορούσαν να αντιμετωπιστούν με τίποτα. Οι Κρήτες δίχως βοήθεια αρχικά, αποφάσισαν να αποτινάξουν την τυραννία των τριών σκληρών Τούρκων πασάδων. Μετά την εξέγερση πέτυχαν αρκετές και σημαντικές νίκες εναντίον του κατακτητή, και κατόρθωσαν να τον εγκλωβίσουν στα μεγάλα κάστρα του νησιού. Μεταξύ 1824-1825 ο Χουσεΐν πασάς κατόρθωσε να αντιμετωπίσει τους Κρήτες καταφέρνοντας τους σημαντικότατα πλήγματα, αλλά δεν πέτυχε να πατάξει την επανάσταση που συνεχώς φούντωνε. 

Τον Αύγουστο του 1825 οι πολεμιστές της Κρήτης με τη βοήθεια των αντρών του Νταλιάνη που έφτασαν στη μεγαλόνησο, προχώρησαν στην κατάληψη μιας βραχονησίδας, της Γραμπούσας. Από εκεί πραγματοποίησαν αρκετές επιχειρήσεις εναντίον του εχθρού. Αλλά το ορμητήριο της Γραμπούσας δεν ήταν αρκετό για τα γενναία παλικάρια του Ηπειρώτη. Τότε οι κάτοικοι των Σφακιών του πρότειναν άλλες δύο περιοχές. Το φρούριο του Φραγκοκάστελου και το οροπέδιο του Λασιθίου. 
Ο ισχυρός Μουσταφά πασάς ο οποίος ήταν Βαλής της Κρήτης προσπάθησε με πολλούς ύπουλους τρόπους να διασπάσει τους επαναστάτες και να δυσκολέψει τον ανεφοδιασμό τους. Τον Μάρτιο του ίδιου χρόνου ο Νταλιάνης έφτασε στην περιοχή και οι κάτοικοι τον υποδέχθηκαν με ενθουσιασμό αλλά με πολύ λίγα πολεμοφόδια. Παρόλα αυτά κατέβηκε στην πεδιάδα του Φραγκοκάστελου επιχειρώντας να το μετατρέψει σε ορμητήριο. Το ερειπωμένο όμως φρούριο των Βενετών παρείχε ελάχιστες διευκολύνσεις και διέθετε τέσσερα μόλις, μικρά κανόνια. 

Μάταια ο Μουσταφά πασάς προσπάθησε να πείσει του Σφακιανούς να αποκοπούν από το στρατό του Νταλιάνη με αντάλλαγμα τη σωτηρία τους. Όσο και αν προσπάθησε δεν το κατόρθωσε. Οι κάτοικοι των Σφακίων προειδοποίησαν τον Νταλιάνη να εγκαταλείψει το κάστρο και να ταμπουρωθεί στα βουνά. Αλλά εκείνος τους αγνόησε και παρέμεινε με τα παλικάρια του οχυρωμένος στο φρούριο της πεδιάδας. 

Η μανία και η οργή του Μουσταφά πασά και των 8400 στρατιωτών του ξέσπασε στο Φραγκοκάστελο όταν στις 18 Μαΐου του 1828 άρχισε η επίθεση των Τούρκων. Η μάχη που ακολούθησε ήταν ιδιαίτερα σκληρή και ο Νταλιάνης με τους άντρες του έπεσαν ηρωικά μαχόμενοι μέσα σε λίγες ώρες. 

Οι Κρητικοί έστησαν τον αδριάντα του στο Φραγκοκάστελο για να θυμίζει στους μεταγενέστερους την ανδρεία με την οποία αγωνίστηκε ο Ηπειρώτης ήρωας μαζί με τα παλικάρια του.