ΚΕΝΤΡΙΚΑ ΤΖΟΥΜΕΡΚΑ: ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΕΡΓΑ ΣΤΗΝ ΚΥΨΕΛΗ

Μία εμπεριστατωμένη ενημέρωση για τα υδροηλεκτρικά έργα που σχεδιάζονται να γίνουν στην Κυψέλη του Δήμου Κεντρικών Τζουμέρκων, του Στάθη Λιάκου, μέλους του ΔΣ του Πολιτιστικού Συλλόγου Κυψελιωτών Άρτας "Ο Άγιος Κοσμάς"...

...
Έτυχε πριν από μια δεκαετία περίπου να ασχοληθώ με το υδροηλεκτρικό έργο ( ΜΥΗΕ ) που τότε ήθελε να κατασκευάσει η εταιρία ΘΕΩΝ Α.Τ.Ε. Τότε το έργο το σταματήσαμε , μαζί με άλλους συγχωριανούς και συντοπίτες, κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή. Από τότε προσπαθώ , όσο μπορώ , να είμαι ενημερωμένος για τέτοια θέματα. Πριν από ένα χρόνο περίπου προέκυψαν δύο περιπτώσεις εταιριών που έχουν ζητήσει άδεια να παράγουν ρεύμα από ΜΥΗΕ στην Γκούρα (Ρέμα Κυψέλης όπως αναφέρεται στην ΡΑΕ). Οι εταιρίες είναι η ΝΑΝΚΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΑΒΕΤΕ και Α.Π.Ε. ΗΠΕΙΡΟΥ ΙΚΕ. Εδώ και μήνες οι φορείς του χωριού (Συνεταιρισμός συνδιόκτητων, Συμβούλιο Τοπικής Κοινότητας και οι δύο Σύλλογοι του χωριού Αθηνών και Άρτας) έχουν αποστείλει κοινή εξώδικη ενημερωτική επιστολή προς όλους τους εμπλεκόμενους (ΡΑΕ, Περιφέρεια Ηπείρου, Δήμο Κεντρικών Τζουμέρκων και στις δύο εταιρίες) αναφέροντάς τους ότι δεν θα επιτρέψουμε την υφαρπαγή του πλούτου μας ερήμην της τοπικής κοινωνίας.

Θέλω, λοιπόν, με το παρών άρθρο να ενημερώσω και εσάς για το τι ισχύει με βάση τους νόμους και τις αποφάσεις του Ελληνικού Κράτους. (Πάντα με την επιφύλαξη ότι λόγω της δαιδαλώδους πολυνομίας υπάρχει περιθώριο, σε κάποια σημεία, να ερμηνευτεί ένας νόμος κατά το δοκούν. Σε κάθε περίπτωση αρμόδια για την ορθή ερμηνεία των νόμων είναι τα δικαστήρια της χώρας).
 
Θέλω να πιστεύω ότι η πλειοψηφία των πολιτών είναι υπέρ των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ ) εάν αυτές δεν καταστρέφουν το περιβάλλον, εάν συμβάλλουν στην τόνωση της τοπικής οικονομίας και εάν γίνονται με γνώμονα την αειφόρο ανάπτυξη και όχι τα πρόσκαιρα κέρδη των εταιριών. Τι συμβαίνει όμως στην πράξη; Η Ελλάδα θα έπρεπε να έχει προχωρήσει σε χωροταξικό σχεδιασμό για τις ΑΠΕ όπως έχει δεσμευτεί προς την Ευρωπαϊκή Ένωση και μετά να δώσει άδειες παραγωγής ενέργειας. Αυτό σημαίνει ότι κάθε Περιφέρεια θα συμμετείχε στις ΑΠΕ ανάλογα με την ενέργεια που καταναλώνει και το δίκτυο μεταφοράς ενέργειας που διαθέτει. 

Χωρίς όμως τον χωροταξικό σχεδιασμό έχει δώσει το δικαίωμα στις εταιρίες, τα τελευταία δύο χρόνια κυρίως, να δεσμεύουν κάθε ρέμα και κάθε βουνοκορφή έχοντας γεμίσει με στίγματα τον χάρτη της ΡΑΕ , κάνοντας έναν αγώνα δρόμου ποια θα φτιάξει άρον-άρον ένα έργο για να προλάβει να συνδεθεί στο δίκτυο και να καρπωθεί τις επιδοτήσεις, άμεσες ή έμμεσες, που τυχών θα προκύψουν. Να σημειώσω εδώ ότι χωρίς κάποιου είδους επιδότηση τέτοια έργα θα ήταν ασύμφορα από οποιονδήποτε ιδιώτη. Στα Τζουμέρκα όλα τα μεγάλα ρέματα (Γκούρες) έχουν αίτηση από ιδιωτικές εταιρίες για δύο και τρια έργα. Αν γίνουν όλα αυτά ο τόπος μας θα γίνει ένα τεράστιο ‘’νταμάρι’’. Επίσης με το Σχέδιο Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Υδάτων (ΣΔΛΑΠ) που έχει εκπονήσει η Διεύθυνση Υδάτων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Περιφέρειας Ηπείρου φαίνεται ότι ο Άραχθος δεν είναι σε «άριστη» κατάσταση αλλά σε «καλή» και «μέτρια» που έχει την τάση να επιδεινώνεται. Κάθε έργο που γίνεται σε παραπόταμο του Αράχθου πρέπει να λαμβάνεται υπόψιν ότι επηρεάζει τον ίδιο τον ποταμό. (http://wfdver.ypeka.gr/wp-content/uploads/2017/10/EL05_1REV_P13_Prosxedia_LAP_v03.pdf ) Το θέμα λοιπόν που έχει προκύψει με τα ΜΥΗΕ στο χωριό μας είναι το ίδιο, σε γενικές γραμμές, με τα υπόλοιπα χωριά του Δήμου. Εξάλλου έχω πάντα την άποψη ότι κάθε χωριό (Δημοτικό Διαμέρισμα) είναι μια γειτονιά του ίδιου Δήμου και τα θέματα ενός χωριού μας αφορούν και μας επηρεάζουν όλους μας, από τους Κτιστάδες μέχρι το Τετράκωμο .
 
Ας δούμε όμως τι γίνεται συγκεκριμένα για το ΜΥΗΕ του ‘’Ρέματος Κυψέλης’’ της εταιρίας ΝΑΝΚΟ . Στις 22/04/2023 έγινε γενική συνέλευση στην πλατεία του χωριού με πρωτοβουλία του προέδρου Ευάγγελου Πλίτσα. Δεν πάρθηκε κάποια απόφαση, διότι είχε κυρίως ενημερωτικό χαρακτήρα, και συμφωνήθηκε να επαναληφθεί. Θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι η όποια απόφαση της συνέλευσης είναι γνωμοδοτική και όχι δεσμευτική. Το ίδιο ισχύει και για την απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου. Η απόφασή μας όμως, όποια κι αν είναι, έχει μεγάλη σημασία, γιατί όπως μας απάντησε η Περιφέρεια : ‘’η γνώμη της τοπικής κοινωνίας θα ληφθεί πολύ σοβαρά υπόψιν’’. Από την άλλη βέβαια ο Δήμαρχός μας κος Χασιάκος δήλωσε ενώπιών μας στη συνέλευση ότι θα εισηγηθεί υπέρ του έργου και δεν θα σεβαστεί την απόφαση της γενικής συνέλευσης εάν αυτή είναι αρνητική. Στην συνέλευση μίλησαν μεταξύ άλλων ο εκπρόσωπος της εταιρίας ΝΑΝΚΟ κος Χατζόπουλος και ο Δήμαρχος κος Χασιάκος. Και οι δύο μας διαβεβαίωσαν ότι δεν θα γίνει καταστροφή , ότι δεν θα επηρεαστεί η χρήση του νερού που εμείς κάνουμε και ότι θα έχουμε όφελος. Είναι όμως έτσι; 
 
Είναι δεδομένο ότι όταν γίνεται ένα έργο θα υπάρξει και καταστροφή του περιβάλλοντος. Ακόμη και έναν δρόμο αγροτικό ή δασικό να φτιάξει κάποιος , αναγκαστικά θα καταστρέψει. Σε αυτές τις περιπτώσεις πρέπει πάντα να υπολογίζετε το ισοζύγιο μεταξύ της καταστροφής που προκαλείται και της αναγκαιότητας – οφέλους του έργου. Πρέπει να υπολογίζετε το μέγεθος της καταστροφής και να επιλέγετε η λιγότερο ζημιογόνος παρέμβαση. Για το λόγο αυτό οι ενδιαφερόμενοι είναι υποχρεωμένοι να καταθέτουν Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) ( ν.4014/2011 και ν.4685/2020 ). Στην δική μας περίπτωση αυτή η μελέτη πρέπει να περιλαμβάνει και μια μελέτη στατικότητας του χωριού , διότι στην περιοχή που θέλουν να γίνει το έργο υπάρχει κίνδυνος μέρος του χωριού να ‘’καταλήξει’’ μέσα στην Γκούρα. Επίσης, όπως φαίνεται και στο χάρτη της ΡΑΕ , η υδροληψία θα γίνει σε δύο σημεία ποιο πάνω από τη γέφυρα Αγ. Παντελεήμονα στο ύψος του Αι Γιώργη. Το ένα σημείο στην Γκούρα και το άλλο στο ρέμα του Αι Γιώργη. Άρα λοιπόν το σημείο εκείνο θα γίνει ένα μικρό ‘’νταμάρι’’ για να ενώσει τα δύο ρέματα. (https://geo.rae.gr/?lon=21.12320358954502&lat=39.38198143490655&zoom=15).
 
Ένα άλλο σημείο που πρέπει να προσεχθεί στην ΜΠΕ είναι και η ποσότητα του νερού που θα δεσμευτεί. Στο ΦΕΚ 2878/2014 αρ. 7 αναφέρει: «Η άδεια καθορίζει την ελάχιστη και την μέγιστη ποσότητα χρήσης ύδατος». Έχουμε δεδομένα μέτρησης όγκου νερού τα τελευταία χρόνια; Παραθέτω εδώ αυτούσιο ένα μέρος της απάντησης του καθηγητή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου κου Δ. Καλιαμπάκου προς τον σύλλογο Μελισσουργιωτών για αντίστοιχο έργο στο Μελισσουργιώτικο ρέμα. « Βασικό στοιχείο των μελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων πουαφορούν σε Μικρά Υδροηλεκτρικά είναι ο ορθός υπολογισμός της οικολογικής παροχής, δηλαδή εκείνης της ελεύθερης παροχής η οποία είναι αναγκαία για τη διατήρηση του οικοσυστήματος του ρέματος της περιοχής. Αυτήεκτιμάται στο 12% περίπου της μέσης παροχής, ενώ το 88% δεσμεύεται για την παραγωγή ενέργειας. Η εκτίμηση στην ΜΠΕ της παροχής του Μελισσουργιώτικου ρέματος, χρησιμοποιεί υδρομετρικά δεδομένα από τη δεκαετία του 1970 και βροχομετρικά δεδομένα που φτάνουν έως το 1998. Η χρήση τόσο παλιών δεδομένων μπορεί να οδηγήσει, και συνήθως οδηγεί, σε σημαντικά λάθη στις εκτιμήσεις, ιδιαίτερα υπό το πρίσμα της κλιματικής αλλαγής. Άλλη πρόσφατη μελέτη στην ίδια περιοχή, για παράδειγμα, οδήγησε σε σημαντικά χαμηλότερη εκτίμηση (υποδιπλάσια) για δυναμικότητα του Μελισσουργιώτικου ρέματος. Σε κάθε περίπτωση, στοιχειώδης θωράκιση των εκτιμήσεων θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί στο έδαφος τουλάχιστον ετήσιων μετρήσεων στο υδατόρευμα που πρόκειται να αναπτυχθεί το έργο, ώστε οι αδειοδοτούσες αρχές να είναι σε θέση να κρίνουν με μεγαλύτερη ασφάλεια τη χρήση του ανανεώσιμου πόρου. Τέτοιες μετρήσεις δεν υπάρχουν στη ΜΠΕ.» Όταν, λοιπόν, θα μας φέρει ( αν μας φέρει!!) η εταιρία ΝΑΝΚΟ την ΜΠΕ σε έναν με δύο μήνες, όπως δεσμεύτηκε ενώπιών μας ο εκπρόσωπός της , θα πρέπει να την μελετήσουμε προσεκτικά για όλους τους ανωτέρω λόγους και για ότι άλλο μπορεί να διέλαθε της αντίληψής μου στο παρόν άρθρο. 
 
Το δεύτερο θέμα, και ίσως το ποιο σημαντικό, είναι η άδεια χρήσης του νερού. Ποιος έχει τα δικαιώματα; Ποιος έχει τον έλεγχο; Ποιος έχει προτεραιότητα; Τα δικαιώματα στο νερό ανήκουν στο Κράτος. Υπεύθυνη υπηρεσία είναι η Διεύθυνση Υδάτων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης η οποία εκδίδει άδειες χρήσης ύδατος. Οποιαδήποτε χρήση νερού, δημόσια ή ιδιωτική, χρειάζεται άδεια από όπου κι αν προέρχεται (πηγές, ρέματα, πηγάδια, γεωτρήσεις, ποτάμια, λίμνες κ.α.). Όταν εκδοθεί δηλώνετε στο Εθνικό Μητρώο Σημείων Υδροληψίας (ΕΜΣΥ) και αποκτά προτεραιότητα έναντι οποιουδήποτε μελλοντικού δικαιώματος (http://lmt.ypeka.gr/public_view.html). Αυτό βεβαίως είναι απολύτως φυσιολογικό , διότι όταν μια εταιρία αποφασίσει να κάνει μια επένδυση σε ΜΥΗΕ , δεν μπορεί να επαφίεται στην καλή θέληση της Δημοτικής Αρχής αλλά θα πρέπει να έχει εξασφαλισμένη την απρόσκοπτη λειτουργεία του έργου.

Ο Δήμος βεβαίως μπορεί να ζητήσει άδεια χρήσης ύδατος , αλλά δεν σημαίνει ότι έχει κάποια προτεραιότητα έναντι των ιδιωτών. Αυτό αναφέρεται και στην ΚΥΑ 146896/2014 αρ. 3 ,παρ. 2.3 «Η χορήγηση των αδειών χρήσης ύδατος στους ΟΤΑ Α΄ Βαθμού, δεν θίγει εμπράγματα ή ενοχικά δικαιώματα των χρηστών επί των ιδιωτικών έργων αξιοποίησης υδατικών πόρων». Το πόσιμο νερό έχει μία προτεραιότητα έναντι σε υφιστάμενα δικαιώματα αλλά μόνο εάν δεν υπάρχει ενναλακτική λύση (ΚΥΑ 146896/2014 αρ. 4 , παρ. 2 ). Στο ίδιο άρθρο επίσης, στην παρ. 9 αναφέρει ότι κάθε νέα υδροληψία ή ανανέωση παλαιάς εάν τεκμηριωμένα επηρεάζει σημαντικά άλλη υφιστάμενη, δεν παίρνει άδεια. Οπότε όταν δοθεί άδεια σε ένα ΜΥΗΕ , είναι πολύ δύσκολο να περισσέψει νερό για οποιαδήποτε άλλη χρήση. Στην Κυψέλη θα έπρεπε να έχουμε δηλωμένα στο ΕΜΣΥ τουλάχιστον 8 εως 10 σημεία υδροληψίας. Τρία για άρδευση (πότισμα) και τα υπόλοιπα για ύδρευση (πηγές). Αντ’ αυτού έχουμε μόνο τέσσερα για ύδρευση, όπως φαίνεται και στο χάρτη του ΕΜΣΥ. Προφανώς καμία Δημοτική Αρχή έως τώρα (από το 2014 τουλάχιστον που ιδρύθηκε το Μητρώο Υδροληψίας ) δεν φρόντισε ούτε να κατοχυρώσει τα σημεία υδροληψίας, ούτε να μας ενημερώσει σχετικά. Υπάρχει όμως η δυνατότητα, ακόμη και τώρα, να δηλωθούν όλα ή τουλάχιστον για όσα αποδεικνύεται η παλαιότητα της χρήσης τους , όπως είναι τα αρδευτικά , (ΚΥΑ 146896/2014 αρ. 4 , παρ. 7) με ένα σχετικό πρόστιμο που σήμερα είναι 150€ ανά σημείο υδροληψίας. ( ΚΥΑ 140424/2017 αρ 1, παρ.7 γ, β) . 
 
Το τρίτο θέμα έχει να κάνει με τα έργα που θα γίνουν εκτός της κοίτης του ρέματος. Είπαμε ότι τα δικαιώματατου νερού ανήκουν στο Κράτος από όπου και αν αυτό αυτό προέρχεται. Το ίδιο ισχύει για την κοίτη του ρέματος, τις όχθες και την γραμμή πλημμύρας (Το ύψος που φτάνει το νερό όταν ‘’κατεβάζει’’ η Γκούρα). Η Γκούρα , λοιπόν, (ρέμα Κυψέλης) ανήκει στο Κράτος και με βάση τον 4258/2014 θα πρέπει να οριοθετηθεί. Δεν γνωρίζω αν έχει γίνει οριοθέτηση. Πέρα όμως από εκεί ισχύει το Συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα της ιδιοκτησίας. Για αυτό και όσοι ενδιαφέρονται να ‘’επενδύσουν’’ στο χωριό μας , την Κυψέλη , θα πρέπει να γνωρίζουν ότι είναι ιδιόκτητο σε όλη του την έκταση (3.600 εκτάρια περίπου), αγορασμένο με το υπ. αριθ. 1453/ 4-6-1883 συμβόλαιο. Ειδικά για αδειοδότηση έργων ΑΠΕ, όπως π.χ. είναι και το ΜΥΗΕ που θέλουν να κατασκευάσουν, ο νόμος προβλέπει ότι πρέπει να «Τεκμηριώνεται η εξασφάλιση του δικαιώματος χρήσης του γηπέδου εγκατάστασης, καθώς και των χώρων των συνοδών έργων…» (ν. 4951/2022 αρ. 17, παρ. 7), όπως επίσης και «Σε περίπτωση τρίτου που έχει τη νόμιμη χρήση του χώρου, τα αποδεικτικά έγγραφα της υποπερ. αα), καθώς και αποδεικτικό τίτλο νόμιμης χρήσης, ήτοι αντίγραφο του ιδιωτικού συμφωνητικού μακροχρόνιας μίσθωσης και απόδειξη ηλεκτρονικής υποβολής του στη Δημόσια Οικονομική Υπηρεσία, ή αντίγραφο της συμβολαιογραφικής πράξης μίσθωσης και του πιστοποιητικού μεταγραφής αυτής στο υποθηκοφυλακείο ή το αντίγραφο κτηματολογικού φύλλου αυτής του αρμόδιου Κτηματολογικού Γραφείου ή κάθε άλλο δημόσιο ή ιδιωτικό έγγραφο, πρόσφορο για την απόδειξη της νόμιμης χρήσης δυνάμει περιορισμένου εμπράγματου ή ενοχικού δικαιώματος.» (ν. 4951/2022 αρ. 18 όπως αυτό τροποποιήθηκε με τον ν. 5037/2023 αρ. 126). Εξαιρείται μόνο η σύνδεση στο δίκτυο και η οδοποιία «… τα απαιτούμενα δικαιολογητικά για τεκμηρίωση του δικαιώματος χρήσης του γηπέδου εγκατάστασης, του γηπέδου ασφαλείας, του χώρου των συνοδών έργων, εξαιρούμενων των έργων σύνδεσης του σταθμού με το Σύστημα ή το Δίκτυο και της οδοποιίας…» ( ν. 4951/2022 αρ. 17 , παρ. 3 ). Άρα , για να γίνει οποιοδήποτε έργο σε κοινοτικό χώρο πρέπει να έχει την έγγραφη συναίνεση των ιδιοκτητών του χωριού , οι οποίοι είναι οι κάτοικοί του και μέλη του Αναγκαστικού Συνεταιρισμού Συνδιόκτητων.

Για το όφελος, τέλος, να αναφέρω ότι είναι πράγματι γελοίο, αν όχι προσβλητικό, να θεωρούν ότι θα μας πείσουν να συμφωνήσουμε δίνοντάς μας 4€ !!! περίπου το χρόνο σε κάθε λογαριασμό ρεύματος. Εάν ο Δήμαρχός μας κος Χασιάκος ενδιαφερόταν πράγματι για το όφελος της τοπικής οικονομίας, δεν θα ερχόταν στην συνέλευση ως promoter μιας ιδιωτικής εταιρίας λέγοντάς μας ότι δεν μπορεί ο Δήμος να φτιάξει αυτά τα έργα, αλλά θα είχε φροντίσει (από την στιγμή που δηλώνει και υπέρμαχος αυτών των έργων) να ενημερώσει τους πολίτες του για τις «ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤHΤΕΣ ΠΟΛΙΤΩΝ» και για τις δυνατότητες που αυτές έχουν στην παραγωγή , διαχείριση και εμπορία ενέργειας. (ν. 4001/2011 όπως τροποποιήθηκε και ισχύει από τον ν. 5037/2023 αρ. 86 – 103 ). Να πω εδώ ότι ο ν. 5337/2023 επικαιροποιεί σχεδόν το σύνολο των υφιστάμενων νόμων που αφορούν τις ΑΠΕ και τη διαχείριση υδάτων. 
 
Κλείνοντας θέλω να τονίσω πως ότι και να πιστεύει ο καθένας μας, ως πολίτες μιας ευνομούμενης Δημοκρατίας, είμαστε υποχρεωμένοι να σεβόμαστε τους νόμους είτε μας αρέσουν, είτε όχι. Ένας νόμος, συνήθως, που αφορά τέτοιες περιπτώσεις, δεν είναι αναφανδόν υπέρ ή κατά αλλά προσπαθεί να κρατήσει κάποιες ισορροπίες ανάμεσα στις ιδιωτικές επενδύσεις από τη μία και το περιβάλλον και την κοινωνία από την άλλη. Για αυτό καλό θα είναι όλοι όσοι θέλουμε να γίνουν τα Τζουμέρκα μας ένας μικρός παράδεισος, να είμαστε ενημερωμένοι και να προσπαθούμε για ένα καλύτερο μέλλον των Τζουμερκιωτών και όχι για μεγαλύτερα κέρδη των εταιριών.