ΑΡΤΑ: Η ΣΠΑΝΙΑ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ ΣΕ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΜΕΓΑΛΟΧΑΡΗ

Η Ορθόδοξη Εκκλησία γιόρτασε σήμερα (20/9) την μνήμη του Αγίου Ευσταθίου και της  Αγίας του οικογένειας...

...
Η ιστορία του Αγίου Ευσταθίου, είναι από τις πιο περίφημες της χριστιανικής φιλολογίας, ελληνικής, λατινικής και μεσαιωνικής γαλλικής. Κατά την ιστορία αυτή, ο στρατηγός Πλακίδας, ενώ κυνηγούσε, είδε ένα ελάφι που μεταξύ των κεράτων του έφερε το Σταυρό, ενώ μια υπερκόσμια φωνή, του Ίδιου του Κυρίου, καλούσε το στρατηγό να γίνει Χριστιανός. Εν συνεχεία ο Πλακίδας και η οικογένειά του βαπτίσθηκαν Χριστιανοί. Λουσμένος με τη χάρη του Θεού πλέον ο Ευστάθιος έτρεξε ξανά προς το σημείο όπου είχε δει το όραμα. Εκεί, γονάτισε ευχαριστώντας τον Θεό. Άκουσε τότε πάλι την γνώριμη φωνή: “Ευτυχής είσαι Ευστάθιε, διότι δέχθηκες το σωτήριο Βάπτισμα. Να ξέρεις όμως ότι ο διάβολος θα σου κηρύξει πόλεμο. Θα πάθεις όσα ο Ιώβ, όμως θα νικήσεις τον διάβολο. Αγωνίσου με ανδρεία. Η χάρη μου θα συνοδεύει εσένα και την συντροφιά σου και θα φυλάξει τις ψυχές σας”.

Ο φθονερός Σατανάς άρχισε το “έργο” του. Χολέρα έπεσε στο μέρος εκείνο και δούλοι και συγγενείς του πέθαναν, ενώ το θανατικό εξαπλώθηκε και στα ζωντανά του. Εκείνος, εμψυχώνοντας τη γυναίκα και τα παιδιά του, τους οδήγησε στην εξοχή. Στη διάρκεια της απουσίας τους, όμως, κλέφτες ρήμαξαν το σπίτι τους. Έτσι από πλούσιοι έγιναν φτωχοί και αξιολύπητοι! Έπειτα η οικογένεια κατευθύνθηκε με πλοίο στην Αίγυπτο. Ο πλοίαρχος όμως, με πρόσχημα την αξία των ναύλων, κατέβασε βιαίως αυτόν και τα παιδιά του στο πρώτο λιμάνι, κρατώντας τη σύζυγό του, Θεοπίστη. Τότε η οικογένεια έκλαψε γοερά για τον φοβερό χωρισμό. Στην άγνωστη χώρα, θηριά άρπαξαν τα δυο του παιδιά (Αγάπιος και Θεόπιστος). Ο Ευστάθιος κλαίγοντας, αλλά με θέρμη προσευχήθηκε στον Κύριο λέγοντάς: “Κύριε, δός μου θάρρος και υπομονή, μη με εγκαταλείψεις. Βοήθησέ να ξαναβρώ την οικογένειά μου”. Περπατώντας μέρες ολόκληρες, νηστικός, άυπνος έφτασε στην πόλη Βάδησσο. Εκεί ο Άγιος εργαζόταν για να βγάζει το ψωμί του. Στο μεταξύ τα δυο του παιδιά είχαν απελευθερωθεί απ’ τα δόντια των θηρίων από κάποιους βοσκούς της περιοχής το ένα, και από απλούς αγρότες το άλλο. Αλλά και η γυναίκα του Αγίου γλίτωσε από την ατίμωση, διότι ο πλοίαρχος αρρώστησε βαριά την ημέρα πού κατέβασαν τον άγιο και τα παιδιά από το καράβι και έτσι δεν έθιξε τη Θεοπίστη. Όταν μάλιστα εκείνος επέστρεψε στην Πατρίδα του πέθανε. Ο Αυτοκράτορας Τραϊανός, χρόνια αργότερα, έδωσε εντολή να βρουν τον Πλακίδα για να είναι επικεφαλής στον πόλεμο κατά απειλητικών βαρβάρων, πράγμα που έγινε. Ο άγιος έδωσε διαταγή να στρατολογηθούν και νέοι στρατιώτες. Ανάμεσά τους ήταν και οι δύο γιοι του. Ο Άγιος σημείωσε μεγάλες επιτυχίες στην εκστρατεία του εκείνη. Μάλιστα περνώντας τον ποταμό Χρύσπη, έφθασε στην πόλη, πού ζούσε η Θεοπίστη. Έστησε, κατά θεία συγκυρία, την σκηνή του στον κήπο της Θεοπίστης, διότι αυτό ήταν κτήμα του πλουσίου, αλλά νεκρού ήδη, πλοιάρχου, πού είχε κατακρατήσει την Θεοπίστη. Εκεί, κατά Θεία Οικονομία η οικογένεια ξαναέσμιξε με χαρά.

Μετά το επιτυχές τέλος των επιχειρήσεων, ο Άγιος γύρισε θριαμβευτής στην Ρώμη, όπου στο θρόνο ανέβηκε ο χριστιανομάχος Αδριανός. Εκείνος τον υποδέχθηκε με τιμές και ζήτησε να θυσιάσει στον Απόλλωνα. Τότε ο Ευστάθιος, θαρρετά, αρνήθηκε να υπακούσει ομολογώντας τον Ιησού Χριστό. Ο Αδριανός διέταξε οργισμένος να του βγάλουν την στολή του στρατηγού ενώ και η οικογένειά του έμενε σταθερή στην πίστη. Έπειτα, τους έβαλε σε μια πεδιάδα κι άφησαν ένα λιοντάρι πεινασμένο. Το λιοντάρι τρέχοντας, τους έφθασε, αλλά γύριζε χαρούμενο γύρω τους σαν ήμερο σκυλάκι. Στη συνέχεια ο Αυτοκράτορας διέταξε και τους έβαλαν μεσα σε ένα διάπυρο χάλκινο βόδι. Προηγουμένως οι Άγιοι προσευχήθηκαν στο Θεό να τους δώσει δύναμη, ενώ ο Ευστάθιος ζήτησε από τους στρατιώτες να θάψουν τα σώματά τους όλα μαζί. Μετά τρεις μέρες άνοιξαν το χάλκινο βόδι κι είδαν έκπληκτοι ότι οι μεν ψυχές τους είχαν ταξιδέψει στις ουράνιες σκηνές των δικαίων, αλλά ούτε μία τρίχα δεν είχε θιγεί από τα λείψανά τους. Ο κόσμος, βλέποντας το θαύμα, φώναξε: “Μεγάλος ο Θεός των Χριστιανών”! Οι χριστιανοί εκμεταλλευόμενοι τη σύγχυση, πήραν τα λείψανα των Αγίων και τους ενταφίασαν, κατά την επιθυμία τους, μαζί.

Η απεικόνιση του Αγίου Ευσταθίου σε εκκλησία στην Μεγαλόχαρη 

Τον Αύγουστο του 2018 κλιμάκιο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Άρτας μετέβη στο ναό Γενεσίου της Θεοτόκου, στο συνοικισμό Αμπέλια, σε μικρή απόσταση από τον οικισμό Μεγαλόχαρη του Δήμου Γ. Καραϊσκάκη, προκειμένου να συγκεντρώσει τα απαραίτητα στοιχεία για τη σύνταξη μελέτης στερέωσης και αποκατάστασης του ναού, καθώς και μελέτης συντήρησης των τοιχογραφιών.

Ο ναός αποτελούσε το καθολικό μονής αφιερωμένης στο Γενέσιον της Θεοτόκου, η οποία είναι γνωστή και ως Παναγία Μποτσιώτισσα. Από το μοναστηριακό συγκρότημα σώθηκε μόνο ο ναός, ο οποίος σήμερα λειτουργεί ως κοιμητηριακός. Με βάση κυρίως κατασκευαστικά στοιχεία, αλλά και τις χρονολογίες που φέρουν μερικές από τις εικόνες του τέμπλου, πιθανολογείται ότι το καθολικό κτίστηκε στα μέσα του 17ου αιώνα. Στην ίδια θέση, σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτη πληροφορία του Μητροπολίτη Σεραφείμ Ξενόπουλου, υπήρχε παλαιότερος ναός του 13ου αιώνα.

​Στο πλαίσιο σύνταξης της μελέτης για τη συντήρηση των τοιχογραφιών, οι συντηρητές της Υπηρεσίας κ. Κωνσταντίνος Υψηλός, κ. Κατερίνα Μπασιάκου, κ. Γεώργιος Μπισμπίκης, έκαναν δείγματα καθαρισμού των μαυρισμένων τοιχογραφιών, τα αποτελέσματα των οποίων παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον. 

Συγκεκριμένα, στο νοτιοδυτικό τμήμα της καμάρας ήρθαν στο φως σκηνές από τον βίο του Αγίου Ευσταθίου. Πρόκειται για μία σχετικά σπάνια απεικόνιση του αγίου, η οποία, σύμφωνα με τις γνώσεις μας μέχρι σήμερα, δεν έχει εντοπιστεί σε άλλο μεταβυζαντινό μνημείο της Άρτας και είναι σπάνια σε μεταβυζαντινές τοιχογραφίες της Ηπείρου.

Στην παράσταση συμπτύσσονται δύο σκηνές από τον βίο του αγίου:

- του οράματός του, 
και
- της αρπαγής της γυναίκας του από τον ναύκληρο του πλοίου.

Εικονίζεται ο Ευστάθιος ως ειδωλολάτρης έφιππος σε λευκό άλογο να τοξεύει ελάφι. Αριστερά παριστάνεται η αρπαγή της πλοίο στα κύματα σχηματικά αποδοσμένης θάλασσας, μέσα στο οποίο διακρίνονται τα κεφάλια δύο μορφών και η Θεοπίστη, σύζυγος του αγίου Ευσταθίου, δεμένη στο κατάρτι.

Οι τοιχογραφίες της Μεγαλόχαρης χρονολογούνται γενικά στον 17ο αιώνα, ωστόσο, έχει διαπιστωθεί μία φάση μεταγενέστερων επιζωγραφίσεων, που εντοπίζεται κυρίως στην καμάρα του Ιερού.

Καθώς οι τοιχογραφίες σήμερα είναι πολύ μαυρισμένες, δεν μπορεί να γίνει ασφαλέστερη χρονολόγησή τους και δεν αντλούνται πληροφορίες σχετικά με το καλλιτεχνικό ρεύμα που ακολουθεί ο ζωγράφος, αλλά και τα εικονογραφικά πρότυπα.

Η συντήρηση των τοιχογραφιών, η μελέτης της οποίας πρόκειται άμεσα να ολοκληρωθεί από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Άρτας, είναι βέβαιο ότι θα αποδειχθούν ωφέλιμες για το ίδιο το μνημείο, για την τοπική κοινωνία, στην κοινωνική και θρησκευτική ζωή της οποίας άλλωστε αυτό ανήκει, και οπωσδήποτε για την επιστημονική κοινότητα, δεδομένου ότι θα επιλυθούν ποικίλα ζητήματα της έρευνας και θα συμπληρωθούν οι γνώσεις μας για τη ζωγραφική τέχνη κατά τους μεταβυζαντινούς χρόνους.

Πηγή:
Βαρβάρα Παπαδοπούλου, δρ. Αρχαιολόγος, προϊσταμένη Εφορείας Αρχαιοτήτων Άρτας
Κωνσταντίνος Αθ. Οικονόμου, δάσκαλος